Like a Nelson Mandela or a Mahatma Gandhi, Maathai stands way above all mortals…
W październiku 2004 roku, ludzie na całym świecie usłyszeli o charyzmatycznej, odważnej Kenijce, która przez kilkadziesiąt lat walczyła o ochronę środowiska naturalnego, prawa człowieka i demokratyczne rządy. Pokojowa Nagroda Nobla dla Wangari Maathai była uhonorowaniem jej wieloletniej działalności. Nagrodą dla jej niegasnącego zapału i energii, którymi inspirowała swoich przyjaciół, współpracowników i zwolenników. Jak sama mówi:
Throughout my life, I have never stopped to strategize about my next steps. I often just keep walking along, through whichever door opens. I have been on journey and this journey has never stopped
Przez całe moje życie nigdy nie planowałam kolejnych poczynań. Zazwyczaj korzystałam z każdej nadarzającej się okazji. Zawsze byłam w podróży, która nigdy nie miała końca.
Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 286
Wangari Maathai zaczęła swoją podróż 1 kwietnia 1940 roku, gdy przyszła na świat w niewielkiej miejscowości – Ihithe, w centralnej Kenii. Do trzynastego roku życia opiekowała się swoim młodszym rodzeństwem, by jako nastolatka rozpocząć edukację w szkole prowadzonej przez misjonarki. Od samego początku nauka sprawiała jej dużo przyjemności. Szkołę średnią skończyła z najlepszym wynikiem i otrzymała stypendium na studia w Stanach Zjednoczonych. Po powrocie do Kenii (już po odzyskaniu przez ten kraj niepodległości) zaczęła pracować na Uniwersytecie w Nairobi na wydziale weterynarii. Jej niegasnąca pasja poznawcza sprawiła, że dostała propozycję zrobienia doktoratu w Niemczech. W 1971 roku była pierwszą Afrykanką w Afryce Wschodniej, która mogła poszczycić się tytułem naukowym – doktora nauk weterynaryjnych.
Mówiąc o swoich poglądach, o tym o co walczy, Wangari używa metafory afrykańskiego, tradycyjnego stołka, który ma trzy nogi i siedzisko. Każda z nóg symbolizuje filar, na którym opiera się stabilne, sprawiedliwe rządzone społeczeństwo.
The first leg stands for democratic space, where rights are respected whether they are human rights
Pierwsza noga oznacza demokrację, w której przestrzegane jest prawo i prawa człowieka.
Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 94
Na początku lat osiemdziesiątych, Wangari postanowiła spróbować swych sił w polityce. Zrezygnowała z uniwersyteckiej posady, by móc startować w wyborach parlamentarnych. Nie udało jej się jednak zdobyć wystarczającego poparcia, a nie mogąc wrócić na Uniwersytet poświęciła się działalności społecznej. Liczne odczyty, wystąpienia podczas konferencji międzynarodowych sprawiły, że wokół Wangari powoli tworzył się krąg zwolenników i przyjaciół w Kenii oraz z całego Świata. Zaczęła otrzymywać liczne nagrody i wyróżnienia. Propagowała przestrzeganie praw człowieka oraz demokratyzację życia politycznego w Kenii i w Afryce.
W 2002 roku zjednoczonej opozycji udało się wystawić wspólnego kandydata na prezydenta, który pokonał Daniela Arapa Moi (piastującego ten urząd od 1978 roku). W tym samym roku Wangari po kilkukrotnych, wcześniejszych nieudanych próbach zasiadła w parlamencie, a w kilka tygodni później nowo zaprzysiężony prezydent zaproponował jej stanowisko w rządzie przy ministrze jako wiceministra ds. środowiska.
The second represents sustainable and equitable management of resources
Druga reprezentuje zrównoważone i optymalne zarządzanie zasobami.
Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 294
Wangari od najmłodszych lat fascynowała przyroda.
Even before breast milk, I would have swallowed the juice of green bananas, blue-purple sugarcane, sweet potatoes, and a fattened lamb, all fruits of the local land. I am as much a child of my native soil as I am of my father and mother
Jeszcze przed mlekiem matki, zasmakowałam soku z zielonych bananów, purpurowego cukru z trzciny cukrowej, słodkich ziemniaków oraz jagnięciny, owoców naszej ziemi. Jestem w tym samym stopniu dzieckiem mojej ziemi, jak matki i ojca.
(Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 4
Jej zainteresowanie środowiskiem potwierdziło się w także szkole. Do ulubionych przedmiotów Wangari należały chemia i biologia. Wrażliwość na przyrodę i problemy związane z zanieczyszczeniem środowiska znalazły odbicie w jej działalności społecznej.
Od początku lat siedemdziesiątych Wangari zaczęła aktywnie działać w NCWK (National Council of Women of Kenya). W 1977 roku w ramach tej organizacji powołała do życia program zalesiania różnych obszarów Kenii. Pretekstem do pierwszej akcji były obchody Światowego Dnia Środowiska Naturalnego 5 czerwca 1977 roku. Wangari z grupką przyjaciół posadziła siedem drzew dla upamiętnienia najważniejszych przywódców lokalnych społeczności w historii Kenii (każdy z nich wywodził się z innej grupy etnicznej). Kilka miesięcy później ruch nazwano „Green Belt Movement”. Wangari zaczęła namawiać kobiety, aby wyszły z inicjatywą poza swoje domostwa, aby sadziły drzewa w rzędach tak, aby utworzyły pasy wokół terenów nie zalesionych. Najwięcej energii i czasu pochłaniały Wangari akcje protestacyjne skierowane przeciwko nieodpowiedzialnym decyzjom urzędników i przedstawicieli elity politycznej. Dzięki wytrwałości i uporowi Wangari udało się zapobiec budowie wieżowca w parku Uhuru w centrum Nairobi oraz wycięciu drzew w Karura Forest.
And the third stands for cultures of peace that are deliberately cultivated within communities and nations
Trzecia oznacza kultury pokoju, które są podstawą funkcjonowania społeczności i narodów.
Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 294
Wangari jest osobą wychowaną na styku kultur nowoczesnej i tradycyjnej, a także zachodniej i afrykańskiej. Każda z nich miała istotny wpływ na ukształtowanie jej sposobu postrzegania świata i jego problemów.
Even though I was entering a world where there were books to read and facts to learn – the cultivation of mind – I was still able to enjoy world where children were told living stories about the world around them, and where you cultivated the soil and the imagination in equal measure
Chociaż wkraczałam do świata, w którym były książki do czytania i fakty do zapamiętania, nadal byłam w stanie cieszyć się światem, w którym dzieciom opowiada się historie o otaczającej je rzeczywistości, gdzie uprawia się ziemię i rozwija wyobraźnię w równym stopniu.
Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 52
Obcując z przedstawicielami różnych grup etnicznych, podróżując po świecie, uczestnicząc w międzynarodowych spotkaniach i konferencjach, nigdy nie zapomniała o tym, że kultura ma znaczenie i zawsze wchodząc w relacje z drugim człowiekiem należy mieć świadomość tego skąd on pochodzi oraz jakie czynniki i warunki miały wpływ na jego rozwój.
The Kikuyus stories reflected my environment and the values of my people, they were preparing me for a life in my community
Opowieści Kikuju odzwierciedlały moje środowisko i wartości mojego ludu, przygotowały mnie do życia w społeczności.
Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 50
The basin or seat, represents society and its prospects for development
Siedzisko reprezentuje społeczeństwo i jego perspektywy rozwoju.
Maathai, W., 2006, Unbowed, a memoir, Wangari Muta Maathai, s. 294
Podstawową komórką każdego społeczeństwa jest rodzina, a dla Wangari od zawsze była ona wartością. Wangari Maathai jest oddaną córką, siostrą i matką. Najważniejszą osobą w jej życiu była matka, a bliski z nią kontakt pozwolił przetrwać najtrudniejsze chwile. Nieudane małżeństwo nie wpłynęło na jej relacje z dziećmi. Do tej pory jest troskliwą i opiekuńczą matką Waweru, Wanjiry oraz Muty.
Po otrzymaniu Nagrody Nobla Wangari stała się symbolem nadziei na rozwój społeczno-gospodarczy w Afryce. Jest odważną i charyzmatyczną osobą, która śmiało kroczy przez życie popierając idee praw człowieka, zasady demokracji oraz chroniąc środowisko naturalne. Jej motto to: Rise up and walk! To właśnie dzięki niemu udało jej się przeżyć dotychczasowe życie z godnością i szacunkiem do samej siebie.
tekst Aleksandra Gutowska