Wiele osób słyszało o sławnych 5 filarach wiary, obowiązujących wyznawców islamu. Pośród nich znajduje się również miesięczny post, często niezrozumiały dla niemuzułmanów, którym jawi się jako niczym nieuzasadniona męczarnia. Tymczasem dla muzułmanów jest to jeden z najprzyjemniejszych okresów w roku.

Najpierw trochę teorii. Post, czyli saum, obowiązuje wiernego przez okres całego miesiąca zwanego ramadanem, tj. przez ok. 30 dni według kalendarza muzułmańskiego. Ze względu na fakt, iż kalendarz muzułmański uzależniony jest od księżyca, a obowiązujący w Polsce kalendarz gregoriański od słońca, mimo iż ramadan to zawsze dziewiąty miesiąc roku, to ma on różne daty – w naszym rozumieniu czasu. I tak np. w roku 2008ramadan zaczął się pierwszego września. Ustalenie tegoż momentu nie należy wcale do zadań łatwych. Moment rozpoczęcia ramadanu wyznacza ujrzenie nowiu 29. dnia miesiąca szaban (poprzedzającego ramadan) albo, w wypadku niemożności jego dostrzeżenia, uznaje się, iż szaban ma 30 dni. Podobnie koniec ramadanu potwierdzić musi 2 muzułmanów, którzy ujrzą nów – w przypadku gdy wierni nie są w stanie tego dokonać, uznaje się, iż ramadan ma 30 dni. Powstaje zatem pytanie: skoro w dzisiejszym świecie wyznawcy islamu rozrzuceni są po całym globie, to czy dostrzeżenie nowiu przez któregokolwiek z muzułmanów obowiązuje ich wszystkich – nawet tych, którzy mieszkają w miejscu, gdzie jeszcze nie jest on widoczny? Szkoły prawa muzułmańskiego różnią się w tym względzie między sobą, np.hanafici uznają nów ujrzany przez wiernych z jakiejkolwiek części Ziemi za obowiązujący wszystkich, natomiast szafici nie.

Obecnie dopuszcza się wykorzystywanie obserwacji astronomicznych do ustalenia widoczności nowiu. Muzułmanie wychodzą z założenia, iż dawniej tego nie czyniono, gdyż nie było to możliwe – jednakże przy obecnym rozwoju nauki można wykorzystywać ją jako wsparcie.

Rozpoczęcie ramadanu. Od tej pory muzułmanie powinni od świtu do zachodu słońca powstrzymywać się od: jedzenia, picia jakichkolwiek napojów, palenia papierosów, stosunków seksualnych. A zatem nie wolno przyjmować niczego przez usta (nawet świadomie przełykać śliny), ani niczego o wartościach odżywczych dla organizmu – np. kroplówki. Dozwolone są zaś leki podawane dożylnie lub domięśniowo. Bardzo ważna jest również chęć podjęcia postu, intencja czyli niyya – zdecydowanie i wola wytrwania w nim.

Post zostaje przerwany w momencie, gdy wierny przekroczy któryś z wymienionych wyżej zakazów, ale nie tylko. W przypadku wystąpienia menstruacji, choroby, konieczności odbycia dalekiej podróży, można post odrobić w innym terminie. Według muzułmanów Bóg pragnie ułatwić swoim wiernym życie. Pościć nie muszą chorzy umysłowo oraz dzieci. Jeśli chodzi o tę drugą grupę, to dzieci mogą stopniowo zaczynać pościć, by przyzwyczaić się do ramadanu. Często przeradza się to w swoistego rodzaju rywalizację między najmłodszymi – uczniowie w szkole odmawiają posiłków na wspólnej stołówce, prześcigają się w jak najdłuższym okresie wytrzymania bez jedzenia, by pokazać swoją siłę woli. Jest również grupa osób, które pościć nie mogą i jednocześnie nie są w stanie postu odrobić, np. nieuleczalnie chorzy lub ludzie starsi. Oni mogą dokonać wykupu (zwanego fidja) – czyli wyżywić własnym sumptem jakiegoś biedaka.

ramadanie chodzi właśnie o biednych – muzułmanie mają przez ten czas zdać sobie sprawę, jak trudno żyje się ludziom, którzy z racji swojej złej sytuacji finansowej muszą głodować. Post ma zatem uwrażliwić wiernych na los potrzebujących. Ramadan to także okres zwiększonego wykonywania dobrych uczynków, np. rozdawania jałmużny. W tym czasie w programach telewizyjnych czy na plakatach rozwieszonych w miejscach publicznych ogłaszają się różne organizacje charytatywne, prosząc o wsparcie finansowe. Organizowane są przeróżne loterie, z których dochód jest następnie przekazywany na szczytne cele. Po zachodzie słońca, gdy można aż do świtu jeść, nikt nie może chodzić głodny – dla biednych urządzane są poczęstunki, często w namiotach rozstawionych w okolicach meczetów. Ramadan to okres samodoskonalenia, skupienia się na wartościach duchowych, miast materialnych, praca nad swoją silną wolą. Post ma według muzułmanów również właściwości zdrowotne – przyczynia się do oczyszczenia organizmu.

A zatem podczas tego szczególnego miesiąca wszyscy powinni być dla siebie przyjaźni, pomocni, bardziej wyrozumiali. Niemniej człowiek jest tylko człowiekiem i częstokroć trudny post przyczynia się do większego rozdrażnienia niektórych osób, istnieją także statystyki, wskazujące na podwyższoną w tym czasie liczbę wypadków samochodowych – zapewne po części spowodowane jest to obniżoną koncentracją. Niemniej muzułmanie starają się wytrwać w poście i wykazać się jak największą prawością i ilością dobrych uczynków, których wartość ma w tym okresie być wielokrotnie pomnożona. Ramadan to także czas zwiększonej działalności o charakterze rekolekcyjnym. W meczetach wygłasza się wyjątkowo dużo kazań, pouczeń, wierni biorą też udział w specjalnych zbiorowych modłach –tarawih. Również w telewizji nadawane są przeróżne programy na temat religii czy filmy dotyczące historii islamu.

Podczas trwania ramadanu w ciągu dnia następuje niejakie spowolnienie życia, wiele instytucji jest zamkniętych w okolicach południa i otwartych z powrotem późnym wieczorem aż do godzin nocnych. Oczywiście zamknięte są przez cały dzień lokale gastronomiczne. Nawet piętra restauracyjne w centrach handlowych świecą pustkami – światło jest wyłączone, a krzesła ustawione na stołach. Niemniej nie należy całego czasu postu np. po prostu przespać, gdyż wówczas poszczenie nie byłoby żadnym osiągnięciem wiernego.

W odrobinę spowolnionej, letargicznej atmosferze dzień chyli się ku końcowi. Wraz z zachodem słońca muzułmanie zasiadają do obfitego posiłku zwanego iftar. Ma on uroczysty, wesoły charakter – spożywa się go często w szerokim gronie rodziny i przyjaciół. Pod wieczór wszyscy spieszą na iftar, zapraszają się nawzajem do swoich domów lub restauracji. Często post przerywa się tradycyjnie daktylem, którego spożycie rozpoczyna iftar. Podczas iftaru je się charakterystyczne dla tego czasu słodycze, takie jak choćby kunafa, czyli ciastko z orzechami. Przed świtem spożywa się natomiast posiłek zwany suhur. W telewizji często podaje się przepisy na różne dania na okres ramadanu, które są odpowiednio pożywne i dostarczające właściwych składników odżywczych. Podobnie postępuje się w odniesieniu do napoi.

Ramówka telewizyjna na okres ramadanu ulega zmianie i jest kwestią, budzącą zawsze wielkie emocje. Poza wspomnianymi wyżej programami o tematyce religijnej czy kulinarnej, o prawo do emisji walczą między sobą różne seriale. Zwiększona oglądalność choćby w porze iftaru sprawia, iż batalie o widzów w trakcie ramadanu zawsze toczą się w atmosferze wielkich emocji. Doszło nawet do tego, iż w 2006 roku aktorka Iman Ayoub chciała popełnić samobójstwo po tym, jak dowiedziała się, iż serial z jej udziałem nie zostanie wyemitowany w Egipcie podczas ramadanu.

Specjalna ramówka telewizyjna to nie jedyna zewnętrzna oznaka nadejściaramadanu. Nawet poszczególne programy są wówczas poprzetykane specjalnymi reklamami, wykupionymi przez różne koncerny, zawierającymi tradycyjne życzenia ramadanowe dla widzów – Ramadan Karim. Ozdobne kartki z wykaligrafowanymi napisami Ramadan Karim wysyła się również swoim bliskim.

Miasta są często specjalnie na ten czas przystrajane. Pnie palm okręca się kolorowymi lampkami, symbolem ramadanu są również lampiony zwanefanus.

Także wystawy sklepowe ozdobione są dekoracyjnymi napisami Ramadan Karim, świecącymi księżycami i gwiazdkami.

W wielu miejscach odbywają się publiczne przedstawienia, często przygotowywane przez młodzież, opowiadające historie z Koranu itp.

Na czas ostatnich 10 dni ramadanu przypada tak zwana Noc Przeznaczenia (Laylat al-Qadr). Uczeni nie są zgodni, kiedy dokładnie ona wypada. Wiadomo, że jest to dzień nieparzysty, a więc 21., 23., 25. lub 27., ale który konkretnie, tego ostatecznie nie ustalono. Najczęściej przyjmuje się dzień 27. Noc Przeznaczenia została ustanowiona na pamiątkę objawienia Mahometowi pierwszych wersetów Koranu. Wówczas, według muzułmanów, Bóg określa ludzki los. Stąd wielu z nich spędza ten dzień na gorliwych modłach w meczecie, by wyprosić u Najwyższego jak najlepszą przyszłość. Noc Przeznaczenia jest uważana przez wiernych za najlepszą noc w roku.

Koniec postu ukoronowany jest świętem Id al-Fitr, drugim w hierarchii ważności świętem islamu po Święcie Ofiarowania (Id al-Adha), nazywanym często Małym Świętem. Po wspólnej modlitwie w meczecie wierni udają się w odwiedziny do swoich rodzin i przyjaciół, składają sobie życzenia, obdarowują prezentami, jedzą łakocie itp. Wówczas rozdaje się również jałmużnę ubogim, by oni także mogli w pełni doświadczyć radości tego święta oraz na znak ogólnego pojednania i solidarności między ludźmi. W sklepach różne artykuły opatrzone są etykietkami „doskonałych prezentów na ramadan”, z tej okazji przedstawiane są również klientom różne specjalne oferty i obniżki cen.

Wierny w podzięce dla Boga za zesłane łaski może też pościć w inne dni niż te przypadające na ramadan.

Ramadan to czas szczególny w życiu muzułmanów, częstokroć bardzo przez nich wyczekiwany. Dla niemuzułmanów może się to wydawać niezrozumiałe – jak można z radością oczekiwać kilkudziesięciu dni bardzo restrykcyjnego, trudnego postu? W końcu wiele krajów z kręgu kultury islamu leży dodatkowo w strefie bardzo ciepłego klimatu – powstrzymanie się od picia przez cały dzień przy temperaturze powietrza ok. 50°C to prawdziwy sprawdzian samozaparcia. Niemniej jednak muzułmanie cieszą się na ten czas, gdyż jest on dla nich wyjątkową możliwością poświęcenia się w imię Boga, okresem pracy nad samym sobą, samodoskonalenia się, pomocy innym, naprawy własnych grzechów, zwrócenia się do Boga. Przebywanie podczas ramadanu w kraju muzułmańskim jest bardzo ciekawym przeżyciem. Z szacunku dla przekonań innych należy również pamiętać, iż nie wolno wówczas jeść czy pić w miejscach publicznych.

Od wieków post w ramadanie budzi zainteresowanie niemuzułmanów, pewną fascynację, ale i respekt. Wypełniając obowiązki wobec swej wiary, poszczący muzułmanin stanowi wspaniały symbol wytrwałości i pobożności wyznawców islamu.


Bibliografia:

Mawlawi F., Prosty wykład głównych praktyk religijnych Islamu, Stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich w Polsce, Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształtowania Kulturalnego, Białystok 2003.

Danecki J., Podstawowe wiadomości o islamie, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2007.

Kirste R., Schultze H., Tworuschka U., Święta wielkich religii , Wydawnictwo Księży Werbistów VERBINUM, Warszawa 1998.

Dziekan Marek M. (red.), Arabowie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

Strony internetowe:

http://www.arabia.pl/content/view/286263/107/

Tekst Marta Minakowska