Mazowiecka Wycinanka

Wycinanka ludowa na Mazowszu pojawiła się prawdopodobnie w połowie XIX wieku, kiedy w to Królestwie Polskim zaczął być produkowany (a w związku z tym stał się łatwo dostępny) wielkoformatowy, kolorowy papier glansowany. Już w ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku wycinanka mazowiecka zwróciła na siebie uwagę polskich środowisk artystycznych i naukowych. Rozpoczęto zbieranie, opisywanie i katalogowanie wycinanek. Na przełomie XIX i XX wieku miały miejsce pierwsze wystawy wycinanek. Niestety obie wojny światowe okrutnie uszczupliły świeżo powstałe zbiory. Papierowe dzieła, bardzo podatne na zniszczenie, w większości nie przetrwały, zostały jedynie opisy najstarszych wycinanek. Druga połowa XX wieku to czasy wspieranego przez państwo rozwoju wycinanki. Liczne wystawy i łatwy dostęp do materiałów były niewątpliwie ogromną pomocą dla twórców, należy jednak pamiętać, że komunistyczne władze narzucały treść przedstawień, co miało spory wpływ również na wycinanki.

Najbardziej znanym typem wycinanki mazowieckiej jest niewątpliwie wycinanka łowicka. Oszałamiająco kolorowa, o misternych wzorach, niezwykle precyzyjna i pracochłonna, jest dobrze znana i rozpoznawana nie tylko w Polsce, ale i poza jej granicami. Najczęściej symetryczna, pełna kogutów, kwiatów i listków, powstaje z wielu nakładanych na siebie warstw barwnych papierów, precyzyjnie wycinanych i naklejanych na podstawową wycinankę. W okolicach Łowicza powstała także bardzo charakterystyczna forma wycinanych ilustracji: kodra. Ma ona formę prostokątnego, poziomego pasa białego papieru, na który nakleja się wycięte z kolorowych papierów elementy, które tworzą barwny obraz, przedstawiający najczęściej sceny z życia na wsi.

Wycinanka kurpiowska, drugi typ wycinanek mazowieckich, jest nieco mniej znana i nie tak popularna. Przyczyną jest prawdopodobnie sama forma tych wycinanek: niezbyt duże, jednobarwne, najczęściej ciemne (czarne, granatowe, ciemno-zielone) wycinanki nie są tak widowiskowe, jak wycinanki łowickie. Najczęściej symetryczne, przedstawiają drzewka, leluje, monstrancje, wazoniki z kwiatami lub gwiazdy; znajdziemy tu wyraźnie zarysowane listki, koguty, ptaszki czy zające, ozdobione licznymi ząbkami i cienkimi igiełkami. W czasach PRL mówiono, że wycinanka kurpiowska nie przedstawia ludzi. Nie jest to jednak prawda: pojawiają się tu sceny figuralne, zazwyczaj w ramach podstawowych form (gwiazda, leluja, monstrancja), ale ich treść jest najczęściej religijna, co wyjaśnia niechęć do tej formy wycinanki, którą wykazywały ówczesne władze.

Poniżej prezentujemy wycinankarki oraz ich prace, a także piękne, kolorowe domy, w których wycinanki powstawały i które tymi wycinankami były ozdabiane.

Tekst i zdjęcia: Agnieszka Kubica